Czy w dobie dzisiejszych komputer�w z procesorami dwu i czterordzeniowymi, dwuprocesorowymi kartami graficznymi zestawionymi w tryby ATI CrossFireX oraz NVIDIA SLI, pami�ci� RAM w standardzie DDR2 czy DDR3 si�gaj�c� rozmiarem kilkunastu gigabajt�w, pami�tamy jeszcze co zapocz�tkowa�o er� komputer�w ? Co jest korzeniami dzisiejszych supertechnologii ? Pami�tamy komputery kt�re podbi�y serca milion�w ludzi na ca�ym �wiecie, komputery, kt�re osi�gn�y rekordowe wyniki pod wzgl�dem sprzeda�y ? Zapewne spo�eczno�� obecnie interesuj�c� si� bran�� komputerow� mo�emy podzieli� na dwie grupy. Pierwsz� b�dzie grupa tych starszych, kt�rych zami�owanie do komputer�w powstawa�o na takim sprz�cie, jak Atari 800XL/XE, Commodore 64 czy Amidze. Oni doceniaj� to na czym si� wychowali, zawsze spogl�daj� w przesz�o�� z szacunkiem, a nawet t�sknot�. Drug� grup� b�dzie m�ode spo�ecze�stwo, kt�re cz�sto lekcewa�y, a wr�cz wy�miewa przesz�o�� technologii, kt�rej tak naprawd� nie zna. Tak grupa zapyta: "No jak mo�na by�o gra� czy pracowa� na 8-bitowym Commodore 64, czy Amidze 600+, kt�r� maksymalnie mo�na rozbudowa� by�o do 2MB pami�ci RAM. Co to w og�le jest Atari ?". Ja odpowiem: "Mo�na by�o gra�, pracowa�, sp�dza� dziesi�tki godzin delektuj�c si� gr�, kt�ra nie pozwala�a na oderwanie si� od siebie. Za czas�w tych�e komputer�w wysy�ano w Kosmos promy kosmiczne. Nikt wtedy nie marzy� i nie �ni� o tym, co mamy teraz. Wtedy by�o to niepotrzebne". Ja zaliczam siebie do tej pierwszej grupy, kt�ra z dum� spogl�da w przesz�o��. Chocia� mam zaledwie 23 lata, nurt Atari 800XL/XE, Commodore 64, Amigi 600+ czy konsoli Atari 2600 nie jest mi obcy. Na przyk�adzie tego sprz�tu postaram si� opowiedzie�, g��wnie tym m�odym, kt�rych "wrzuci�em" wcze�niej do drugiej grupy, na czym to wszystko polega�o i jak wygl�da�o kilkana�cie lat temu.


Moja przygoda z nazw� "Atari" oraz ze "�wiatem komputer�w" rozpocz�a si� od konsoli Atari 2600. By�a to konsola, kt�ra fabrycznie wbudowana mia�a 265 gier. Obs�uga urz�dzenia sprowadza�a si� do prze��czania czterech aluminiowych prze��cznik�w, kt�re wystawa�y z konsolety. Ka�dy z nich posiada� swoj� funkcj�. Pierwszy z lewej za w��czenie Atari 2600, drugi za prze��czanie gier spo�r�d wszystkich 265, kolejny za wyb�r gry, a ostatni, pierwszy z prawej, za zresetowanie gry i powr�t do menu wyboru. Zaraz po uruchomieniu konsoli na ekranie telewizora pojawia�a si� pierwsza gra. Je�eli chcieli�my zagra� w aplikacj�, np. z pozycji 150, musieli�my prze��czy� prze��cznik odpowiedzialny za wyb�r gry i czeka�, a� ��dana przez nas gra pojawi si� na ekranie. Przytrzymanie prze��cznika by�o jednak dla nas niebezpieczne ;) Wyst�powa�o du�e ryzyko "przeskoczenia" wyszukiwanej gry, co skutkowa�o kolejnym sortowaniem poprzez wszystkie 265 gier, a� w ko�cu natrafimy na po��dan�. Bezpiecznym wyborem by�o ci�g�e pstrykanie prze��cznikiem, co praktycznie uniemo�liwia�o pomini�cie szukanej gry, ale ca�y proces trwa� bardzo d�ugo. Dotarcie do ��danej gry uwa�am za wad� urz�dzenia, kt�ra mog�a negatywnie wp�yn�� na nerwy niecierpliwych ;) Zalet� konsoli Atari 2600 by�o natychmiastowe �adowanie gry, bez zb�dnego wyczekiwania na jej wczytanie. Gry wizualnie wygl�da�y bardzo prosto. Cz�sto sk�ada�y si� z animowanych kreseczek i kwadracik�w, ale mia�y one sw�j urok. To by�a zupe�na nowo��, jak na prze�om lat 80-tych i 90-tych. Baza gier zawiera�a aplikacje ka�dego rodzaju. Od gier sportowych (boks, tenis, pi�ka no�na) po gry zr�czno�ciowe, jak np. najprawdziwszy prototypowy "Pacman", kt�re przewa�a�y oraz gry logiczne. Gry obs�ugiwane by�y przez klasyczny analogowy d�ojstik. Niekt�re gry wymaga�y du�ego po�wi�cenia i wywo�ywa�y sporo emocji, wi�c d�ojstiki by�y cz�sto �amane. Konsola pozwala�a na rozrywk� z innymi grami zapisanymi na specjalnych kartrid�ach, kt�re umieszcza� mo�na by�o w gnie�dzie konsoli. Ja nie mia�em przyjemno�ci z �adnych z takowych kartrid�y, a to zapewne z uwagi na to, �e u nas by�y trudno dost�pne. Zabawy by�o naprawd� du�o. Cz�owiek przy Atari 2600 nie nudzi� si�. Konsola zosta�a wyeksploatowana przeze mnie do samych kra�c�w wytrzyma�o�ci. Dnia dzisiejszego ani tchnie. �ycie usz�o z niej ca�kowicie, ale dusza wci�� w niej jest.


Dzi�ki Atari 2600 pozna�em �wiat gier tamtych czas�w. Nadesz�a pora na Atari 800XL/XE, a wi�c najprawdziwszy komputer 8-bitowy, kt�ry nie tylko stworzony by� do zabawy, cho� mnie g��wnie do tego s�u�y� ;) Zestaw sk�ada� si� ze swego rodzaju "jednostki centralnej", w kt�rej upakowane by�y wszystkie najwa�niejsze elementy maszyny, z klawiatur� w��cznie. Kolejnymi elementami by�y: zasilacz oraz magnetofon kasetowy, bez kt�rego ani rusz. Dla graczy niezb�dny by� tak�e d�ojstik. Na szcz�cie, je�eli dobrze pami�tam, mia�em zapas jeszcze z czas�w konsoli Atari 2600, poniewa� porty i gniazda na te elementy by�y identyczne w obu przypadkach. Jak ju� wcze�niej napisa�em, magnetofon by� jednym z czo�owych element�w zestawu Atari 800XL/XE. To od niego zale�a�o powodzenie wgrania konkretnej aplikacji do pami�ci komputera, co dzi� jest legend�. �adowanie aplikacji z kasety magnetofonowej do komputera by�o najbardziej emocjonuj�cymi elementami, jakie prze�ywa�em z komputerem Atari ;) Na kasetach nagrane by�y gry oraz aplikacje. By�y no�nikami danych, tak jak p�niejsze dyskietki czy dzisiejsze p�yty CD\DVD. Na jednej kasecie pomie�ci� mo�na by�o kilka, nawet kilkana�cie gier czy program�w. To tak, jak z utworami muzycznymi na kasecie radiomagnetofonowej. Chc�c wczyta� gr� kt�ra znajdowa�a si� w �rodku kasety nale�a�o j� przewin�� do tego momentu. W znalezieniu odpowiedniego momentu rozpoczynania si� szukanej gry pomaga� trzycyfrowy mechaniczny licznik, kt�ry wbudowany by� w magnetofon. jego zasada dzia�ania i wygl�d by�a identyczna, jak odleg�o�ciomierz w samochodzie. Zakupiona kaseta w spisie na ok�adce mia�a przypisane trzycyfrowe numery przy ka�dej grze. Pierwsza pozycja zaczyna�a si� od "000" do np. "045". Druga aplikacja od "045" do np. "080" i tak dalej. W trakcie wczytywania czy przewijania kasety licznik obraca� si� zgodnie z obrotem silnika nap�dzaj�cego ta�m�, wi�c wiadomo by�o, w kt�rym momencie zako�czy si� wczytywanie aplikacji i w kt�rym miejscu znajduje si� nast�pna. Sam proces wczytywania by� niezwykle d�ugi i monotonny. Niekt�re gry wczytywa�y si� nawet po 20 - 30 minut. Te mniejsze ok. 10 minut minimum. To by�o naprawd� emocjonuj�ce, szczeg�lnie, �e nie ka�de wczytywanie ko�czy�o si� pomy�lnie. Dobijaj�ce by�y momenty, kiedy po 20 minutowym wyczekiwaniu na za�adowanie gry na ekranie pokazywa� si� legendarny komunikat "Read Error" czy "Syntax Error". Ka�dy z nich oznacza� niepowodzenie wczytania aplikacji i przymus ponownego rozpocz�cia tego procesu. Podczas �adowania aplikacji z g�o�nik�w telewizora wydobywa� si� charakterystyczny pisk / szum (jak zwa�, tak zwa�). Po wielogodzinnych do�wiadczeniach z wczytywaniem aplikacji do Atari 800XL/XE rozpoznawa�em d�wi�k poprawnego wczytywania od d�wi�ku, kt�ry oznacza� b��dne wczytywanie. Wtedy wiedzia�em, �e na magnetofonie mo�na nacisn�� "Stop", przewin�� i w��czy� wczytywanie od nowa. Cz�sto za poprawno�� �adowania aplikacji odpowiada�o odpowiednie skalibrowanie g�owicy w magnetofonie. Czynno�� t� wykonywa�o si� �rubokr�tem. Na ekranie ukazane by�y dwa pionowe pasy testowe o za�amanych kraw�dziach. Ruchy �rubokr�tem zmienia�y poziom za�amania pas�w. Prawid�owe ustawienie by�o w momencie, gdy pasy by�y najbardziej poste, z najmniejsz� liczb� za�ama�. Czym bardziej "zjechana" ta�ma kasety, tym za�amania wi�ksze i tym trudniej poprawnie skorygowa� g�owic�. Czasami by�o to niemo�liwe i takiej gry wczyta� ju� si� nie da�o. Gier by�o mn�stwo, bardziej rozbudowane, ni� to by�o w przypadku konsoli Atari 2600, niekt�re bardzo d�ugie, a niekt�re bardzo d�ugie i niestety nie do przej�cia. Tak by�o np. z gr� zr�czno�ciowo-przygodow� "Montezuma's Revenge" (nie wiem czy nie pomyli�em nieznacznie nazwy). Gra posiada�a fabryczny b��d, kt�ry uniemo�liwia� jej uko�czenie. Ilekro� gra�em godzinami w ta gr�, nigdy nie doszed�em do togo momentu. Wtedy oczywi�cie by�em nie�wiadomy, �e gra posiada b��d. Dowiedzia�em si� o tym, kiedy komputer Atari by� ju� dla mnie przesz�o�ci�. Bardzo ciekawe by�y gry wy�cigowe, jak np. "PitStop" czy "Rajd przez Ameryk�". Tytu��w innych zbytnio nie pami�tam, ale by�o ich mn�stwo. Atari 800XL/XE wykorzystywa�em r�wnie� do swego rodzaju programowania ;) Swego czasu wychodzi�o czasopismo "Bajtek", kt�re zawiera�o mi�dzy innymi pe�ne kody program�w i prostych gier do przepisania. Czasopismo by�o formatu A4, a czasami jeden program zapisany by� nawet na kilku stronach. Przepisywanie programu trwa�o czasami kilka godzin, a najmniejszy b��d w jednym znaku czy literce oznacza� krach ca�ego przedsi�wzi�cia, o czy dowiadywali�my si� oczywi�cie na ko�cu przepisywania, po wpisaniu magicznego polecenia "Run", kt�re mia�o uruchomi� napisan� przez nas aplikacj�. Po ujrzeniu bodaj�e has�a "Read Error" czy "Run Error", mogli�my sprawdza� ca�y kod od pocz�tku, znak po znaku, por�wnuj�c to co napisali�my, z orygina�em z "Bajtka", aby znale�� pope�niony przez nas b��d. Po "Bajtkowych" do�wiadczeniach zacz��em tworzy� swoje niewielkie programiki, g�wnie ruchome animacje, a sz�o mi to ca�kiem nie�le, co najwa�niejsze - bardzo to lubi�em.


Proces mego osobistego "programowania" bardziej rozwin��em na mojej kolejnej maszynie - Commodore 64 z 64KB pami�ci RAM, b�d�cym nast�pc� Atari 800XL/XE. Zestaw wygl�da� identycznie jak Atari, tzn, jednostka centralna z klawiatur�, magnetofon, zasilacz by�y podstawowym wyposa�eniem. Nie wiem czy by�a taka mo�liwo�� w Atari, ale Commodore 64 wspiera� stacj� ogromnych dyskietek 5,25 cala. Niestety ja nie mia�em mo�liwo�ci kontaktu z takow�. Mnie pozostawa� wci�� magnetofon kasetowy z identyczn� obs�ug�, jak w przypadku Atari. Zalet� Commodore 64 by�a zwi�kszona szybko�� wczytywania danych z kasety. Po jakim� czasie naby�em specjalny kartrid� "Black Box v.3", kt�ry znacznie przyspiesza� proces zapisu i odczytu z ta�my. Posiada� on r�wnie� inne dodatkowe funkcje, ale raczej z nich nie korzysta�em, a obecnie ich nie pami�tam. Z czas�w Commodore szczeg�lnie utkwi�y mi w pami�ci tytu�y przygod�wek: "W�adcy Ciemno�ci" oraz "Kl�twa".


Po erze komputer�w Atari 800XL/XE i Commodore 64 nadszed� czas na znacznie bardziej zaawansowan� technologicznie maszyn�, jak� by�a Amiga 600+ wyprodukowana przez Commodore. Skok technologiczny by� naprawd� ogromny. R�nic� w grafice oraz mo�liwo�ciach wida� by�o go�ym okiem. Amiga 600+ fabrycznie wyposa�ona by�a w 1MB pami�ci RAM oraz procesor Motorola. Komputery z tej serii wbudowane mia�y w jednostk� centraln� czytniki dyskietek 3,5", kt�re przetrwa�y do dzi�. Seria komputer�w Amiga zako�czy�a er� magnetofon�w kasetowych. Gry w Amidze 600+ by�y naprawd� pi�kne. Nie mia�em por�wnania z innymi wersjami Amig, wi�c odnosz� si� do jednej. Zar�wno grafika, �ywa kolorystyka, jak i fabu�a gier zaw�adn�a moim sercem. Zapewne takich tytu��w, jak "Sensible World of Soccer", "Doman", "Doom", "Franko", "Kajko i Kokosz", "Mortal Kombat 2", "Street Fighter" i wiele innych, kt�rych teraz nie pami�tam, nie trzeba nikomu przedstawia�. To klasyka sama w sobie. Na temat tych tytu��w powstawa�y kresk�wki oraz kasowe produkcje filmowe. Gry te zapocz�tkowa�y er�, kt�ra kontynuowana jest do dzi�. Niekt�re gry zapisane by�y na kilku dyskietkach, nawet na sze�ciu. Wczytywanie takich aplikacji by�o czasami m�cz�ce. Najwi�cej "wachlowania" dyskietkami wymaga�a bodaj�e gra "Mortal Kombat 2", ale zapewniam, �e by�o warto. Swego czasu gra ta kr�lowa�a w niemal�e ka�dym salonie gier na �wiecie, wi�c posiadanie takowej w domu by�o prawdziwym rarytasem. Po jakim� czasie naby�em modu� pami�ci RAM o rozmiarze 1MB, opartej a ko�ciach od IBM, co w sumie da�o 2MB i to by�o maksimum, do jakiego poszerzy� mo�na by�o pami�� operacyjn� w Amidze 600+. Ko�� kosztowa�a ok. 100 z�., co jest oczywi�cie paradoksem w dzisiejszych czasach, gdzie za t� sum� mo�na zakupi� 2GB pami�ci DDR2 z wysokim zegarem i niskim czasem dost�pu. Rozszerzenie pami�ci by�o bardzo dobrym posuni�ciem. Przyczyni�o si� to do rozbudowania grafiki wi�kszo�ci gier, dodania efekt�w d�wi�kowych, co znacznie uatrakcyjni�o rozrywk�, a w niekt�rych grach pozwoli�o na jej kontynuacj�, poniewa� przy fabrycznym 1MB pami�ci gra po prostu zawiesza�a si� po osi�gni�ciu pewnego momentu. Amiga to tak�e filary dzisiejszej serii system�w operacyjnych z rodziny Windows. Amiga bowiem posiada�a oprogramowanie "Workbench", kt�re instalowali�my z dyskietki. Workbench do z�udzenia przypomina graficznie interfejs dzisiejszych system�w Microsoftu. Z racji tego, �e Wokrkbench powsta� w 1985 roku, mo�na przypuszcza�, �e ameryka�ski gigant wzorowa� si� na interfejsie Workbencha. W Workbenchu u�ytkownik m�g� zapisywa� swoje notatki, tworzy� zbioru plik�w itp. Innych funkcji niestety nie pami�tam. Zreszt� nie przywi�zywa�em do nich zbytniej uwagi.


Mam nadziej�, �e artyku� ten troch� przybli�y� Wam er� obecnie "muzealnych" komputer�w. Nie przytacza�em tutaj dok�adnych specyfikacji sprz�towych, bo po prostu ich nie znam lub nie pami�tam, a nie chcia�em posi�kowa� si� danymi z Sieci, bo za�o�eniem tego tekstu by�o przedstawienie moich osobistych do�wiadcze�. Wszystkie zamieszczone tutaj zdj�cia s� mojego autorstwa i obrazuj� posiadany przeze mnie sprz�t. Niestety konsola Atari 2600, jak ju� wspomnia�em na pocz�tku nie dzia�a, Commodore 64 r�wnie�. Atari 800XL/XE oraz Amiga 600+ w pe�ni sprawne.